|
|
 |
|
 |
An 1956, nuair a thàinig e gu bhith na Cheannard air Àrd-sgoil A' Phluic air Taobh Siar Rois, bha Somhairle MacGill-Eain air ais an Loch Aillse glè ghoirid don àite, Glas-na-Muclach faisg air Bràigh an t-Sratha, far an robh an teaghlach aig a sheanmhair Màiri NicMhathain a' fuireach, mus do ghluais iad dhan Eilean Sgitheanach. Rinn e fhèin agus a bhean agus an triùir nighean, Iseabail, Caitrìona agus Màiri, an dachaidh anns A' Phloc, |
 |
agus bha e na Cheannard an sin gus an do leig e dheth a dhreuchd an 1972. Bha e ag obair anns an dà sgoil an sin, an t-seann tè anns a' bhaile agus an tè ùr air iomall a' bhaile. Aig an àm bha àiteachan mar am Ploc air am faicinn mar àiteachan caran iomallach, agus bha na h-uallaichean a bh' air, a' ruith sgoil dhen mheudachd sin glè throm, gu sònraichte nuair a thàinig e gu bhith a' lorg luchd-teagaisg, agus glè thric bha aige fhèin ri bhith
|
a' teagasg nuair a bha dìth luchd-obrach air. Bidh a' chlann dha robh Somhairle MacGill-Eain a' teagasg Beurla anns a' Phloc, gu leòr dhiubh a-nis nam meadhan-aois agus sgapte air feadh an t-saoghail, ag aideachadh fhathast mar a chuir e meas air fuaim agus faclan na bàrdachd nan inntinn, ged nach do thuig iad sin, glè thric, aig an àm.
 |
Ged a bha e air a chumail trang le bhith a' teagasg, agus obair rianachd na sgoile (agus bho àm gu àm dh' aidicheadh e fhèin gu robh iad nan eallach dha), bha e fhathast a' sgrìobhadh bàrdachd. Chaochail Calum, a bhràthair a b' òige, a bha iomraiteach mar chruinniche beul-aithris an Alba agus an Èirinn, an 1960 nuair nach robh e ach dà fichead 's a còig bliadhna dh' aois, agus rinn Somhairle MacGill-Eain marbhrann dha a bha gu
|
sònraichte brèagha agus drùidhteach 'Cumha Chaluim Iain MhicGill-Eain', am beachd Ùisdean MhicDhiarmid, 'fear de na marbhrannan a b' uaisle leugh mi riamh.'14 Sgrìobh e an dàn 'Curaidhean' an 1965, agus 'Palach', 'Eadh is Fèin is Sàr-Fhèin', 'Dà Dhomhnallach' agus 'Am Botal Briste' aig deireadh nan 1960an. |
Fhad ’s a bha e anns a' Phloc, bha Somhairle MacGill-Eain a' saothrachadh gun sgur a chum suidheachadh na Gàidhlig a leasachadh. Bha mar a bha a' chànan a sìor chrìonadh na bhriste cridhe dha. Bha e air fhaicinn mar a bha i a' crìonadh anns an Eilean Sgitheanach, agus na bu mhiosa buileach ann am Muile nuair a bha e an sin aig deireadh nan 1930an. Sgrìobh Aonghas MacNeacail aiste,' Pàipear Luchd-Ionnsachaidh' anns an robh cunntas glè mhionaideach air cho mòr is a bha Somhairle MacGill-Eain an sàs anns an oidhirp gus pàipear deuchainn fhaighinn, a bh' air a dhealbh gu sònraichte do luchd-ionnsachaidh na Gàidhlig, anns na Deuchainnean aig Àrd Ìre. An 1966, thug Somhairle MacGill-Eain pàipear seachad aig Comann Gàidhlig Inbhir Nis, 'Problems in Gaelic Education', far an do chuir e air adhart mion-sgrùdadh cudromach air suidheachadh na Gàidhlig agus an dòigh anns an robh i air a lìbhrigeadh ann am foghlam an Alba. Rinn e coimeas eadar Alba agus dùthchanan na Roinn Eòrpa far an robh cothrom aig clann trì no ceithir cànanan ionnsachadh a bharrachd air a' chànan aca fhèin. Rinn e an argamaid, nach biodh e a-mach às an rathad do chlann an Alba trì cànanan ionnsachadh a bharrachd air Beurla, ag ràdh, 'tha fios nach eil e ag iarraidh cus air gràdh-dùthcha Gàidhlig tagradh a dhèanamh gum biodh Gàidhlig air aon de na trì?'
Bha ùidh aig Somhairle MacGill-Eain ann an iomain fad a bheatha, agus fhad ’s a bha e na cheannard-sgoile anns A' Phloc rinn e mòran gus an gèam adhartachadh. An 1965 bhuannaich buidheann iomain na sgoile Cupa Harrow (airson òigridh fo aois 19 an Siorrachd Rois), agus tha Somhairle MacGill-Eain ri mholadh, gur e cho dealasach is a bha e fhèin ann a bhith a' brosnachadh a' ghèam, a dh' fhàg a' bhuidheann sgoile cho soirbheachail anns na bliadhnaichean 1964-66 agus 1970-72.
|
|
|
|
 |
|
|
